1. ĐạI Cương
Khi con người bị đau
ốm, sức đề kháng của cơ thể đối với ngoại cảnh cũng như đối với các loại vi
khuẩn sẽ giảm đi. Nếu vệ sinh thân thể kém, vi khuẩn sẽ thâm nhập vào cơ thể
qua da, niêm mạc, gây ảnh hưởng không tốt đến việc điều trị bệnh. Vì vậy cần
phải giữ vệ sinh cho bệnh nhân thật tốt để góp phần vào việc phòng bệnh, tránh
các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra đồng thời rút ngắn thời gian điều trị.
Người điều dưỡng phải biết và giúp đỡ bệnh nhân làm vệ sinh thân thể được tốt.
Công tác vệ sinh cho bệnh nhân gồm có: sǎn sóc rǎng miệng, gội đầu, tắm rửa, vệ
sinh hậu môn - sinh dục, giữ sạch sẽ chân tay.
2. những kỹ thuật chǎm
sóc, vệ sinh cho bệnh nhân
2.1.
Chǎm sóc rǎng miệng.
2.1.1.
Mục đích:
- Giữ rǎng miệng luôn
sạch để phòng nhiễm khuẩn rǎng miệng.
- Chống nhiễm khuẩn
trong trường hợp có tổn thương ở miệng.
- Giúp bệnh nhân thoải
mái, dễ chịu, ǎn ngon.
2.1.2.
Chǎm sóc thông thường:
áp dụng cho những bệnh
nhân tỉnh táo nhưng không đi lại được.
a) Chuẩn bị bệnh nhân:
- Làm công tác tư
tưởng, giải thích cho bệnh nhân rõ.
- Đỡ bệnh nhân ngồi dậy, bỏ chân xuống giường hoặc
cho nằm đầu cao, mặt nghiêng về phía điều dưỡng viên.
- Choàng khǎn bông qua
cổ bệnh nhân.
- Đặt khay quả đậu
dưới má bệnh nhân (Để hứng nước chảy ra)
b)
Chuẩn bị dụng cụ:
- Bàn chải đánh rǎng
(bàn chải mềm).
- Kem đánh rǎng.
- Khǎn mặt.
- Cốc nước xúc miệng.
- Khay quả đậu.
c)
Tiến hành:
Trong
khi sǎn sóc rǎng miệng nên giáo dục vệ sinh rǎng miệng cho bệnh nhân.
- Làm ướt bàn chải và
bôi kem.
- Đưa nước và bàn chải
cho bệnh nhân.
- Hướng dẫn bệnh nhân
tự đánh rǎng: Chải hàm trên. hàm dưới, mặt ngoài rồi đến mặt trong (Hàm trên từ trên xuống, hàm dưới từ dưới
lên).
- Cho bệnh nhân xúc
miệng thật sạch.
- Lau miệng và cho
bệnh nhân nằm lại thoải mái.
- Rửa sạch bàn chải,
để bàn chải, khay quả đậu lên khay sạch.
2.1.3.
Chǎm sóc đặc biệt:
áp dụng đối với bệnh
nhân nặng, mê man, sốt cao, tổn thương ở miệng: gãy xương hàm, vết thương ở miệng.
Nên
quan sát tinh trạng rǎng miệng để chuẩn bị bệnh nhân và dụng cụ. Bệnh nhân có
rǎng giờ nên tháo ra và làm vệ sinh hàm rǎng gid riêng.
a)
Chuẩn bị bệnh nhân:
- Thông tin và giải
thích cho bệnh nhân hoặc người nhà bệnh nhân.
- Đặt bệnh nhân nằm,
mặt nghiêng về một bên.
- Quàng khǎn qua cổ,
đặt khay quả đậu một bên má bệnh nhân.
Nếu lưỡi đóng trắng,
bôi glycerin và nước chanh 15 phút trước khi sǎn sóc. Môi khô nứt nẻ, xoa
glycerin hoặc vaselin 15 phút trước khi làm.
b)
Chuẩn bị dụng cụ
- Cốc đựng dung dịch
sát khuẩn để xúc miệng.
Có thể dùng: Na tri
clorur 9%o, oxy già tùy nồng độ; dung dịch bicarbonat 2%o; dung dịch borate de
soude 2%o.
- Cốc nước chanh và
dung dịch glycerin (2 phần bằng nhau để bôi môi miệng)
- Gạc, bông cầu, tǎm
bông.
- Kẹp
- Đè lưỡi.
- ống bơm hút nếu bệnh nhân không hớp được nước.
- ống hút.
- Khǎn mặt.
- Khay quả đậu hứng
nước chảy ra.
- Vaselin, glycerin.
- Túi giấy đựng bông
bẩn.
c)
Tiến hành:
- Dùng kẹp gắp bông
hoặc dùng tǎm bông nhúng dung dịch sát khuẩn chà rửa hai hàm rǎng. Dùng đè lưỡi
mở rộng miệng bệnh nhân để rửa cho dễ.
- Rửa nhiều lần để
miệng được sạch.
- Bệnh nhân tỉnh táo,
sau khi chà rửa rǎng, đưa nước cho bệnh nhân xúc miệng. Bệnh nhân không xúc nhổ
được, dùng ống bơm hút, bơm rửa cho sạch (bơm nước vào mặt trong má). Nếu bệnh
nhân mê man không nên xúc miệng, chỉ dùng bông vừa ướt để rửa rǎng bệnh nhân.
- Lau khô miệng bệnh
nhân..
- Dùng tǎm bông thấm
glycerin và nước cốt chanh bôi trơn lưỡi, phía trong má và môi.
- Đặt bệnh nhân nằm
lại thoải mái.
d)
Dọn dẹp và bảo quản dụng cụ:
- Rửa dụng cụ bằng xà
phòng và nước sạch, lau khô, trả về chỗ cũ.
- Gửi hấp những dụng cụ cần tiệt
khuẩn.
e)
Ghi hồ sơ:
- Ngày giờ sǎn sóc
rǎng miệng.
- Dung dịch đã dùng.
- Tình trạng rǎng
miệng của bệnh nhân.
- Phản ứng của bệnh
nhân (nếu có).
- Trường hợp có vết
thương ở miệng nên áp dụng vô khuẩn.
- Tên điều dưỡng viên
thực hiện.
2.2.
Rửa mặt:
2.2.1.
Mục đích: Rửa mặt cho bệnh nhân làm sạch mắt, mũi, tai, cổ, gáy cho bệnh
nhân giúp họ thấy thoải mái, dễ chịu.
2.2.2.
Chuẩn bị:
- Chậu nước sạch, ấm
- Khǎn mặt
- Xà phòng
- Dạo cạo râu nếu bệnh
nhân nam có nhu cầu cạo râu.
- Bông để lấy gỉ mũi
cho bệnh nhân có nhiều gỉ cứng.
- Glycerin để tẩm vào
bông.
2.2.3.
Tiến hành:
- Mang dụng cụ đến
giường bệnh nhân
- Báo cho bệnh nhân
việc sắp làm và hỏi nhu cầu của bệnh nhân. Hỏi thǎm bệnh nhân, động viên, an ủi
để biết được ý muốn của bệnh nhân.
- Vò khǎn mặt và cuốn
vào 4 ngón tay.
- Lau mắt cho bệnh
nhân từ góc trong ra.
- Vò sạch lại khǎn cuốn vào tay.
- Lau mặt: từ trán, 2
má, quanh miệng, cằm, cổ, gáy.
- Vò lại khǎn lau mặt một lần nữa cho sạch (Nếu
bệnh nhân cần cạo râu, phải quan sát và hỏi ý kiến bệnh nhân quyết định giúp
bệnh nhân cạo râu).
- Lau ẩm vùng có râu,
xoa xà phòng, làm mềm da và chân râu.
- Cạo râu cho bệnh
nhân.
+ Lắp dao cạo chắc chắn.
+ Tay trái cǎng da bệnh nhân, tránh làm nhǎn da
bệnh nhân vì dao cạo có thể làm xước da mặt của bệnh nhân.
+ Tay phải cầm dao cạo nhẹ nhàng, lần lượt cạo
hai bên má, cằm, phần dưới mũi, cạo theo chiều mọc của râu. Thường thì cạo râu
trước khi rửa mặt.
+ Vò khǎn ẩm lau sạch bọt xà phòng cho bệnh
nhân.
- Vò sạch khǎn và phơi
khô.
2.3.
Chải đầu và gội đầu.
2.3.1
Mục đích
- Chải và gội đầu nhằm
mục đích làm sạch tóc và da đầu bệnh nhân để phòng chống các bệnh về tóc và da
đầu đồng thời còn kích thích tuần hoàn ở đầu.
- Giúp bệnh nhân dễ
chịu, thoải mái. Gội đầu tại giường được tiến hành khi bệnh nhân nằm lâu tại
chỗ không tự gội được. Không được gội đầu cho những bệnh nhân đang trong tình
trạng nặng, bệnh nhân sốt cao.
2.3.2.
Chải đầu
a)
Chuẩn bị: Khǎn bông to, lược, cồn 50o.
b)
Tiến hành.
* Bệnh nhân ngồi được:
- Đỡ bệnh nhân ngồi
dậy, điều dưỡng quàng khǎn lên vai bệnh nhân.
- Điều dưỡng đứng bên
cạnh để chải cho bệnh nhân, cần chải từng nắm tóc nhỏ một và chải từ đầu tóc và
chân tóc để tránh co kéo tóc quá nhiều gây đau đớn cho người bệnh.
- Nếu tóc rối nhiều
nên xoa cồn 50o cho dễ chải.
- Sau khi chải nếu tóc
dài nên tết đuôi sam, vừa gọn, thoáng, vừa tránh đè lên tóc khi nằm.
* Bệnh nhân không ngồi dậy được:
- Để bệnh nhân nằm
nghiêng lưng quay về phía điều dưỡng.
- Trên gối trải một
khǎn bông to
- Rẽ tóc ra hai bên
thành hai mái.
- Dùng tay trái nắm
gọn và chắc mái phía trên tay phải trải từ đầu tóc đến chân tóc.
- Sau đó cho bệnh nhân
trở mình để chải mái bên kia.
- Sau khi chải lấy
khǎn bông ra, sắp xếp gối đệm ngay ngắn, thu lượm tóc rụng quấn gọn lại bỏ vào
sọt rác và thu gọn dụng cụ.
2.3.3.
Gội đầu:
a)
Chuẩn bị dụng cụ:
- Chậu nước ấm.
- Ca múc nước.
- Xà phòng, chanh.
- Khǎn bông nhỏ.
- Khǎn bông to: 2
chiếc.
Có
thể chuẩn bị máy sấy để làm khô tóc.
- Kim bǎng.
- Máng chữ U có bọc nylon để dẫn nước chảy xuống thùng đựng
nước bẩn.
- Vỏ áo gối nylon hoặc mảnh nylon.
- Hai viên bông.
- Túi giấy.
- Lược chải tóc: lược
thưa, lược mau.
- Thùng đựng nước bẩn.
b)
Tiến hành:
- Báo cho bệnh nhân
biết việc sắp làm.
- Mang dụng cụ đến
giường bệnh nhân.
- Luồn áo gối nylon
vào gối, hoặc phủ nylon lên gối, giường bệnh nhân.
- Cho bệnh nhân nằm
chéo trên giường đầu thấp hơn vai.
- Choàng một khǎn bông
ở cổ, ngực và một khǎn che vai và lưng bệnh nhân.
- Nhét bông vào hai lỗ
tai bệnh nhân.
- Chải tóc.
- Đặt máng chữ U dưới đầu bệnh nhân, đầu dưới của máng đặt gọn
vào thùng đựng nước bẩn.
- Đổ nước ấm ướt đều tóc, xoa xà phòng.
- Chà sát khắp da đầu
và tóc bông những đầu ngón tay, nhưng tránh làm sây xát da đầu bệnh nhân.
- Dội nước lên tóc
nhiều lần cho sạch.
- Xoa nước chanh lên
tóe rồi dội nước lại cho sạch.
- Lấy khǎn nhỏ lau mặt
cho bệnh nhân, bỏ bông ở hai lỗ tai ra.
- Kéo khǎn quàng ở lưng, vai, lau tóc cho bệnh nhân hoặc dùng máy
sấy, sấy tóc cho khô.
- Chải tóc bệnh nhân.
- Tháo máng cho vào
thùng.
- Cho bệnh nhân nằm
hoặc ngồi thoải mái.
- Sắp xếp lại giường,
tủ đầu giường gọn gàng.
- Thu dọn dụng cụ.
c) Dọn dẹp và bảo quản dụng cụ:
- Rửa sạch tất cả dụng
cụ, lau khô và mang về chỗ cũ.
- Dụng cụ là cao su,
nylon, phải phơi ở chỗ mát.
d)
Ghi hồ sơ:
- Ngày giờ thực hiện.
- Tình trạng bệnh
nhân, những quan sát về tóc, da đầu của bệnh nhân.
- Tên người thực hiện
e)
Những điểm cần lưu ý:
Khi gội đầu cho bệnh
nhân cần phải:
- Tránh cho bệnh nhân
bị nhiễm lạnh.
- Tránh nước xà phòng
vào tai, mắt bệnh nhân.
- Trường hợp đầu bệnh
nhân có vết thương nên đắp gạc có chất trơn lên rồi gội, trước khi sǎn sóc bệnh
nhân.
- Hàng ngày phải chải
tóc cho bệnh nhân (nếu bệnh nhân tóc dài, phải tết tóc cho bệnh nhân).
2.4.
Tắm cho bệnh nhân tại giường.
2.4.1.
Mục đích:
Tắm cho bệnh nhân tại
giường nhằm mục đích:
- Giữ da sạch sẽ, ngǎn
ngừa và giúp sự bài tiết của da được dễ dàng.
- Đem lại sự thoải mái
cho bệnh nhân.
Tắm tại giường được áp
dụng trong trường hợp bệnh nhân không tự làm được như: bệnh nhân bị gãy xương,
bệnh nhân liệt, mê man, nặng, bệnh nhân sau phẫu thuật.
2.4.2.
Chuẩn bị bệnh nhân:
- Báo và giải thích
cho bệnh nhân biết việc sắp làm.
- Giúp đỡ, hướng dẫn
bệnh nhân những điều cần thiết, cho bệnh nhân đi đại tiểu tiện.
2.4.3
Chuẩn bị dụng cụ:
- Bấm móng tay.
- Chậu nước ấm.
- Hai khǎn bông to.
- Khǎn bông nhỏ.
- Bột talc - cồn.
- Quần áo sạch.
- Xà phòng.
- Khǎn đắp.
- Bình phong.
- Vải trải giường, áo
gối sạch.
- Thùng đựng đồ bẩn.
- Bô dẹt.
2.4.4.
Tiến hành:
- Đem dụng cụ đến
giường bệnh nhân.
- Dùng bình phong che
kín giường bệnh nhân.
- Đóng cửa sổ, tắt
quạt (nếu có).
- Phủ khǎn đắp lên
người bệnh nhân.
- Cởi quần áo bệnh
nhân cho vào thùng đựng đồ bẩn.
- Kéo khǎn đắp, để lộ
tay.
- Trải khǎn bông to
dưới cẳng tay đến nách, dùng khǎn lau từ cổ tay đến nách bằng nước, xà phòng,
lau lại bằng nước sạch rồi lau khô. Tắm hai tay như nhau: Động tác tắm phải dứt
khoát, hạn chế nước nhỏ xuống giường.
- Lót khǎn bông, đặt
chậu nước lên trên gần sát bệnh nhân, cho hai bàn tay bệnh nhân vào chậu nước
rửa sạch lau khô. Có thể thay nước mỗi khi nước bẩn.
- Kéo khǎn đắp để lộ
ngực, bụng. Tắm ngực và bụng. Lau khô, phủ khǎn đắp lên che kín.
- Đặt khǎn bông từ
cẳng chân đến bẹn. Tắm cẳng chân, đùi. Lau khô.
- Lau rửa vùng hậu môn
- sinh dục (xem thêm bài rửa âm hộ - âm đạo).
- Mang chậu và xà
phòng xuống cuối giường, cho bệnh nhân nhúng chân vào chậu nước, dùng xà phòng
rửa sạch, lau khô.
- Thay nước sạch.
- Cho bệnh nhân nằm
nghiêng hoặc sấp, lót khǎn dài theo lưng. Tắm lưng từ thắt lưng trở lên. Tắm
mông từ thắt lưng trở xuống. Sau đó lau khô.
- Dùng cồn, bột talc
xoa bóp vùng lưng và mông trước, sau đó đến các vùng khác.
Cách
xoa bóp: xoa nhẹ, ấn sâu xuống các bắp cơ, chú ý các ụ xương.
- Cho bệnh nhân nằm
ngửa lại, mặc quần áo.
- Thay khǎn trải
giường (nếu cần)
- Sắp xếp lại ghế,
giường, tủ đầu giường ngay ngắn, sạch sẽ.
2.4.5.
Dọn dẹp và bảo quản dụng cụ:
- Đồ vải gửi đi giặt.
- Rửa dụng cụ bằng xà
phòng và nước. Lau khô. Trả về chỗ cũ.
2.4.6.
Ghi hồ sơ:
- Ngày giờ tắm.
- Tình trạng bệnh
nhân.
- Tên người thực hiện.