Chẩn đoán định khu tổn
thương tủy sống nhằm xác định vị trí tổn thương trên mặt cắt ngang và trên chiều
dọc (chẩn đoán mức tổn thương) của tủy sống.
I. CHẨN ĐOÁN ĐINH KHU MỨC TỔN THƯƠNG TỦY SỐNG
1. Căn cứ quan trọng phục vụ chẩn đoán
Trong thực hành lâm
sàng, chẩn đoán định khu mức tổn thương tủy sống rất có ý nghĩa trong việc đánh
giá tiên lượng và chỉ định điều trị.
Để thuận tiện cho việc
chẩn đoán định khu có một số nguyên tắc quan trọng sau:
1.1. Căn cứ kiểu liệt (trung ương hay ngoại vi) ở chân
và tay
+ Liệt tay và chân kiểu
trung ương = tổn thương trên phình tủy cổ
+ Liệt tay kiểu ngoại
vi, chân kiểu trung ương = tổn thương tại phình tủy cổ (C5- D1).
+ Liệt chân kiểu
trung ương = tổn thương trên phình thắt lưng.
+ Liệt chân kiểu ngoại
vi = tổn thương tại phình thắt lưng (L1 – S2).
+ Không liệt, chỉ có
rối loạn cơ vòng và cảm giác vùng yên ngựa = tổn thương chóp tủy.
1.2. Căn cứ vào phản xạ
+ Phản xạ bình thường
nếu trung tâm không bị tổn thương.
+ Phản xạ mất nếu
trung tâm bị tổn thương.
+ Phản xạ tăng nếu tổn
thương trên trung tâm.
1.3. Căn cứ vào cảm giác xác định mức tổn thương (quan
trọng và chính xác nhất)
+ Đai vai = C3, C4.
+ Mặt ngoài cánh tay
= C5.
+ Mặt trong cánh tay
= D1, D2.
+ Mặt ngoài cẳng tay
= C6.
+ Mặt trong cẳng tay
= C8.
+ Mặt ngoài bàn tay
(phía quay) = C6.
+ Phần trong bàn tay
(phía trụ) = C8
+ Ngang núm vú = D4.
+ Ngang bờ sườn = D 8
+ Ngang rốn = D10.
+ Ngang nếp bẹn = L1
+ Mặt trước đùi = L2, L3, L4.
+ Mặt trước trong cẳng chân = L4.
+ Mặt trước ngoài cẳng
chân = L5.
+ Sau trong cẳng chân
= S2.
+ Sau ngoài cẳng chân
= S1.
+ Sau đùi = L2, L3,
L4, L5.
+ Vùng yên ngựa = S3,
S4, S5.
Lưu ý:
- Sự phân bố cảm giác của các rễ thần kinh theo kiểu lợp
ngói, dải nọ phủ lên dải kia, nên khu trú của quá trình bệnh lý thực sự sẽ nằm
trên vùng mất cảm giác tương ứng một khoanh đoạn.
- Khi có kích thích rễ thần kinh (tăng cảm, đau rễ, dị cảm...)
thì khoanh da có đau rễ tương ứng trực tiếp với khoanh tủy bị tổn thương.
2. Tổn thương tủy cổ hai bên
- Tổn thương mức C3 – C4 (trên phình tủy cổ):
+ Liệt tứ chi kiểu
trung ương
+ Rối loạn cảm giác từ
cổ xuống.
+ Rối loạn cơ vòng kiểu
trung ương.
- Tổn thương tủy cổ mức C5 – D1 (tại phình tủy cổ):
+ Liệt hai tay kiểu
ngoại vi, hai chân kiểu trung ương.
+ Rối loạn cảm giác từ
vai xuống.
+ Rối loạn cơ vòng.
3. Tổn thương tủy lưng (khoanh tủy tổn thương tương ứng
dải da RL cảm giác trên cùng):
+ Liệt trung ương hai chân.
+ Rối loạn cảm giác kiểu đường
dẫn truyền từ ngực (hoặc bụng) xuống.
+ Rối loạn cơ vòng.
4. Tổn thương
phình thắt lưng:
+ Liệt ngoại vi hai chân.
+ Rối loạn cảm giác từ nếp bẹn
trở xuống.
+ Rối loạn cơ vòng.
5. Tổn thương
nón tủy sống (chóp tủy)
+ Không có rối loạn vận động.
+ Có rối loạn cơ vòng kiểu ngọai
vi.
+ Rối loạn cảm giác vùng yên ngựa,
(S3, S4, S5) thường là mất cảm giác.
6. Hội chứng
đuôi ngựa:
- Hội chứng
đuôi ngựa cao (hội
chứng đuôi ngựa trên hay hội chứng đuôi ngựa toàn bộ, tổn thương từ L1 đến S5).
+ Liệt ngoại vi hai chi dưới.
+ Rối lọan cảm giác ở mông và
hai chi dưới.
+ Rối loạn cơ vòng kiểu ngoại
vi.
- Hội chứng
đuôi ngựa giữa (tổn thương từ L3 – S5).
+ Liệt gấp, duỗi cẳng chân.
+ Liệt hoàn toàn bàn và ngón
chân.
+ Rối loạn cảm giác mông, sau
đùi, toàn bộ cẳng chân và toàn bộ bàn chân.
+ Rối loạn cơ vòng kiểu ngoại
vi.
- Hội chứng
đuôi ngựa thấp (hay dưới, tổn thương từ S3 đến S5).
+ Rối loạn cảm giác vùng yên ngựa
(thường có kèm theo đau và dị cảm).
+ Rối loạn cơ vòng kiểu ngoại
vi.
II. CHẨN ĐOÁN
ĐỊNH KHU MẶT CẮT NGANG TỦY SỐNG
1. Tổn thương
sừng trước tủy sống (sừng vận động).
- Liệt kiểu ngoại
vi khoanh tủy bị tổn thơng.
- Giật bó sợi cơ
- Không có rối loạn
cảm giác
- Ví dụ: bệnh
viêm tủy xám cấp tính (Poliomyelitis anterior acuta).
2. Tổn thương
sừng sau tủy sống (sừng cảm giác)
Rối loạn cảm giác các khoanh da
tương ứng kiểu phân ly (rối loạn cảm giác đau nhiệt, cảm giác cơ khớp, sờ bình
thờng).
3. Tổn thương
sừng bên (sừng thực vật - dinh dưỡng).
- Thường gặp rối
loạn vận mạch, bài tiết, dinh dưỡng của lông, tóc, móng ở vùng da tương ứng.
- Ví dụ: chín mé
không đau, teo cơ, loạn dưỡng da, biếu đổi lông, tóc, móng.
4. Tổn thương
sừng sau
- Rối loạn cảm giác
kiểu phân ly: mất cảm giác đau, nhiệt, còn cảm giác cơ - khớp, sờ.
5. Tổn thương
mép xám trước gây rối loạn cảm giác kiểu phân ly (kiểu rỗng tủy):
- Trên cùng một
vùng cơ thể cảm giác đau và nhiệt độ bị rối loạn, cảm giác sâu bình thường.
6. Tổn thương
cột trước:
không gây hội chứng
điển hình do đợc các cấu trúc chức năng khác bù, trong thực tế ít gặp tổn thương
cột trước đơn độc.
7. Tổn thương
cột bên (hay gặp)
- Bên tổn thương:
+ Liệt kiểu trung ương dưới mức
tổn thương.
+ Rối loạn phối hợp vận động, rối
loạn cảm giác cơ - khớp không ý thức (bó Flechsig và Gowers).
- Bên đối diện:
+ Rối loạn cảm giác đau và nhiệt.
- Ví dụ: bệnh xơ
cột bên teo cơ.
8. Tổn thương
cột sau
- Rối loạn cảm
giác sâu cơ khớp có ý thức (bó Goll và Burdach).
- Mất phối.
- Ví dụ: bệnh
Tabét (Tabes dorsalis).
- Kích
thích cột sau tủy sống gây hội chứng Lhermitte: gấp hay duỗi cổ gây cảm giác
có hàng loạt dòng điện phóng từ cổ dọc cột sống có khi lan xuyên sang hai tay
hoặc hai chân.
9. Tổn
thương cắt ngang nửa tủy gây hội chứng Brown – Séquard
- Bên tổn
thương:
+ Liệt nửa ngời kiểu trung ương
dưới mức tổn thương.
+ Rối loạn cảm giác sâu dưới
mức tổn thương.
- Bên đối
diện:
+ Rối loạn cảm giác đau và
nhiệt dới mức tổn thương.
