Triệu chứng đau cách hồi (từng cơn) ở chân nếu bỏ qua hoặc
điều trị nhầm lẫn có thể bỏ mất cơ hội điều trị và theo dõi bệnh mạch máu ở
giai đoạn sớm, dẫn tới khả năng hoại tử, đoạn chi về sau.
Thạc sĩ, Bác sĩ Lê Phi Long, Trưởng Phân khoa Lồng ngực Mạch
máu, Bệnh viện Đại học Y dược TP HCM, cảnh báo về một số vấn đề liên quan đến bệnh
mạch máu.
Tại các phòng khám xương khớp và mạch máu, khoảng hơn một nửa
số bệnh nhân than phiền là triệu chứng xảy ra ở hai chân. Đây là nhóm triệu chứng
rất thường gặp.
Nguyên nhân gây ra có thể đa dạng: bệnh lý cơ xương khớp, bệnh lý thần kinh, bệnh lý mạch máu.
Đau
cách hồi là triệu chứng thường dễ bị bỏ sót, hoặc có thể bị nhầm lẫn nếu như
khai thác không đầy đủ. Nếu bỏ qua hoặc điều trị nhầm lẫn, bệnh nhân có thể bỏ
mất cơ hội điều trị và theo dõi bệnh mạch máu ở giai đoạn sớm, hoặc có thể dẫn
tới những hậu quả đáng tiếc về sau.
Thực tế, gần như hầu hết bệnh nhân mạch máu đến khám và điều
trị với các triệu chứng đã quá rõ ràng, nghĩa là bệnh đã ở giai đoạn muộn, như
đau chân dữ dội ngay khi nghỉ ngơi, teo cơ thiểu dưỡng nặng nề, hoặc thậm chí
tím tái chân, hoại tử chân... Với các tình huống này, kết quả điều trị bệnh mạch
máu sẽ rất kém và tỷ lệ đoạn chi rất cao.
Đau cách hồi là gì?
Đau cách hồi là thuật ngữ y khoa, được dịch từ Intermittent
claudication, có nguồn gốc Latinh là limp, nghĩa là đi khập khiễng.
Đây là cơn đau được mô tả với cảm giác co rút, thắt chặt,
đau nhức, rất khó chịu, xảy ra sau khi người bệnh hoạt động, đi lại một quãng
đường nhất định. Vị trí thường ở vùng cẳng chân.
Cơn đau thường chỉ giảm đi, nhẹ bớt khi người bệnh ngồi nghỉ,
để thõng chân. Nếu tiếp tục đi lại, sau một quãng đường cố định như cũ, cơn đau
sẽ xuất hiện trở lại.
Đau cách hồi làm người bệnh không thể đi liên tục trong một
quãng đường dài, mà phải khập khiễng và ngắt quãng với từng đoạn đường ngắn, vừa
đi vừa nghỉ từng chút một.
Nếu người bệnh hoạt động nặng, chạy nhanh, đi lên dốc, hoặc
lội nước, cơn đau sẽ xuất hiện sớm hơn so với đi trên đường bằng phẳng.
Vị trí cơn đau cũng có thể xảy ra ở vùng đùi hoặc mông, kèm
theo chứng rối loạn cương dương (hội chứng Lerich), phản ánh khá chính xác vị
trí mạch máu bị hẹp tắc.
Đau cách hồi được coi là triệu chứng điển hình của bệnh hẹp tắc động mạch. Bệnh càng tiến
triển, quãng đường đi được càng ngắn lại. Cơn đau có thể diễn tiến ngay cả khi
nghỉ ngơi nếu bệnh chuyển sang giai đoạn nặng hơn.
Phân biệt đau cách hồi do bệnh mạch máu với các trường hợp
đau nhức chân do nguyên nhân khác:
Đau cách hồi mạch
máu:
Ngoài các đặc điểm như đã mô tả ở trên, đau cách hồi điển
hình do mạch máu có thể kèm theo các dấu hiệu khác do động mạch bị hẹp tắc mạn
tính như giảm hay mất mạch một bên chân, sờ một bên thấy lạnh hơn bên đối diện,
teo cơ, rụng lông, hư móng, chân tái nhợt hơn khi giơ cao... Đau cách hồi do hẹp
tắc mạch rất ít đáp ứng với các thuốc điều trị giảm đau thông thường.
Đau do nguyên nhân
thần kinh:
Cơn đau do dây thần kinh bị chèn ép, cũng thường xảy ra và nặng
hơn khi người bệnh đi lại. Đau do nguyên nhân này thường nặng hơn ngay khi người
bệnh đi những bước đầu, khi có cử động của chân, làm họ phải đi khập khiễng và
rất khó khăn trên toàn bộ quãng đường,
chứ ít khi xảy ra sau khi đã đi được một quãng đường như đau cách hồi điển hình
mạch máu. Khi dây thần kinh bị chèn ép lâu ngày, có thể kèm theo các triệu chứng
khác như tê rần, kiến bò, hoặc giảm cảm giác, teo cơ... Chân vẫn bắt được mạch rõ, tưới máu tốt,
nhìn thấy hồng hào, sờ thấy ấm.
Đau do nguyên nhân
xương khớp:
Cơn đau do các bệnh lý viêm khớp hoặc thương tổn của gân cơ,
dây chằng xảy ra ra khi có chuyển động của các khớp xương, do đó cũng sẽ xuất hiện ngay khi người bệnh bắt đầu cử
động, đi lại, thay đổi tư thế. Quãng đường người bệnh đi được không cố định như
trong đau cách hồi mạch máu, mà có thể thay đổi ngắn dài tùy theo mức độ đau
chân.
Đau có thể xảy ra ở một tư thế nhất định, khi có sự co kéo,
dãn các khớp, dây chằng, hoặc có thể kèm theo các dấu hiệu của viêm khớp như
sưng, nóng, đỏ, ấn đau tại chỗ, biến dạng khớp... Đau thường đáp ứng với các
thuốc kháng viêm giảm đau và các thuốc bổ trợ về xương khớp đường toàn thân hay
tại chỗ khác, sau một thời gian điều trị.
Các triệu chứng khó
chịu ở chân do bệnh suy tĩnh mạch:
Bệnh suy tĩnh mạch mạn tính ít khi gây ra các cơn đau thực sự.
Người bệnh thường hay mô tả các cảm giác nặng nề, nhức mỏi, ê ẩm, căng cứng
chân, tê rần... xảy ra sau khi đứng lâu, sau một ngày làm việc. Các triệu chứng
nặng hơn về chiều tối, và thường nhẹ hơn vào buổi sáng, hay sau khi nghỉ ngơi,
gác chân cao.
Điểm khác biệt là: đau
do hẹp tắc mạch máu sẽ trầm trọng hơn nếu ngồi gác chân cao; người bệnh thường
phải ngồi để thõng chân xuống giường.
Các triệu chứng kèm theo của suy tĩnh mạch giúp phân biệt với
đau do tắc mạch như tình trạng sưng phù chân quanh mắt cá, vọp bẻ về đêm, dãn
các tĩnh mạch nông ngoài da, chân nóng ấm...
Cần lưu ý phân biệt các triệu chứng đau chân có phải là
đau cách hồi mạch máu hay không, nhất là trên cơ địa có yếu tố nguy cơ của bệnh
hẹp tắc động mạch. Hay nói khác đi, những cơn đau xảy ra trên những
người tuổi trên 50, đái tháo đường, rối loạn chuyển hóa mỡ trong máu, hút thuốc
lá, xơ vữa động mạch, bệnh mạch vành... kém đáp ứng với các điều trị giảm đau
thông thường, cần nghĩ đến nguyên nhân hẹp tắc động mạch.
