chậm phát triển tâm thần

chậm phát triển tâm thần

khái niệm

* CPTTT la môt trạng thái phát triển bị ngừng trệ hay không đầy đủ của trí tuệ, được đặc trưng chủ yếu bằng tật chứng về kỹ năng thể hiện trong thời kỳ phát triển, bao gồm các khả năng nhận thức, ngôn ngữ, vận động và các năng lực xã hôi.

* Có thể kèm theo hay không kèm theo môt rối loạn cơ thể hoặc tâm thần khác

* Bị tất cả các rối loạn tâm thần và tỷ lệ này ít nhất ba đến bốn lần lớn hơn trong quần thể dân số nói chung.

Dịch tễ

* Tỷ lệ trong dân số chung 1-3%

* Trẻ tuổi đi học 1,5-5%

* CPT mức độ nặng 0,3-0,6%

* Nam > nữ

Bệnh nguyên

@Bao gồm:

* Các yếu tố di truyền

* Các yếu tố gây hại đến sự phát triển của phôi và thai

* Các yếu tố tác đông khi sinh

* Các yếu tố tác đông vào sự phát triển trong những năm đầu

@Đa số các trường hợp không tìm thấy nguyên nhân hoặc là không chắc chắn, nhất là trong trường hợp chậm phát triển tâm thần nhẹ

lâm sàng

* Toàn bô sự phát triển của tâm thần nói chung đều bị ảnh hưởng, nổi bật la tri tuệ tri trệ, kem hoặc không phát triển

* La trạng thái bệnh lý khá ổn định, nhìn chung không mang tính chất tiến triển.

* Đa số biểu hiện sớm, nhất la mức độ nặng.

* Việc nhận biết các biểu hiện lâm sàng sớm là rất quan trọng để giúp cho chẩn đoan và xử trí kịp thời.

* Biểu hiện chậm phát triển ở mọi linh vực hoạt đông tâm thần

* Nhưng chậm nhiều hơn về ngôn ngữ, sự thich thú quan tâm với cac kich thich của môi trường, khả năng tập trung chú ý, tốc đô phản ứng... so với phát triển về vận động

* Biểu hiện lâm sàng ngay từ khi mới sinh ra. Môt số phat triển binh thường tới mức đô tuổi nao đo (thường trước 3 tuổi), mới biểu hiện chậm phát triển dần dần.

* Môt số CPT đến tuổi nao đo (trước 3 tuổi), lại phát triển binh thường đuổi kịp trẻ cung lứa tuổi.

* Tuổi mẫu giáo và nhất là tuổi đi học, chậm phát triển tâm thần thường dễ bôc lô bởi sự yếu kém trong các mặt hoạt đông tâm thần.

chẩn đoán

Chân đoan xac đinh: 2 tiêu chuẩn chính là lâm sàng và trắc nghiệm tâm lý

* Lâm sàng: được xem là quan trọng nhất

- CPTTT so với mức bình thường thể hiện trên toàn bô các mặt hoạt đông tâm thần: cảm xúc, tư duy, vận động, chú ý, trí nhớ và chủ yếu là trí tuệ.

- Tính chất bẩm sinh hoặc mắc phải chủ yếu trong ba năm đầu.

- Chẩn đoan mức đô tùy thuôc vào bệnh cảnh lâm sàng cụ thể.

*Trắc nghiệm tâm lý

- chỉ số IQ (gọi la thương số tri tuệ)

- Tiêu chuẩn này không mang tính chất quyết định mà chỉ có giá trị tham khảo.

Chân đoan phân loại các mức độ

* CPTTT trầm trọng: IQ<20

* CPTTT nặng: IQ từ 20-34

* CPTTT vừa: IQ từ 35-49

* CPTTT nhẹ: IQ từ 50-69

* IQ từ 70-85: coi la mức độ ranh giới

@CPTTT trầm trọng và nặng

* Tư duy: hầu như không có ngôn ngữ hay chỉ phát âm những âm, từ mà bản thân bệnh nhân không hiểu

* Cảm xúc: chỉ có cảm xúc cấp thấp, liên quan đến thỏa mãn nhu cầu cơ thể

* Hành vi tác phong: không có hoạt đông ý chí, thường là những hành vi tự đông theo bản năng

@CPTTT mức độ vừa

- Tư duy: có ngôn ngữ nhưng vốn từ không lớn, ngữ pháp giản đơn, phát âm sai, khó hình thành ngôn ngữ viết. Có thể có tư duy khái quát thô sơ nhưng không thể có tư duy trừu tượng

- Cảm xúc: không ổn định, khi bàng quan vô cảm, khi thì ngoan ngoãn hiền lành, khi thì vui vẻ dễ bị kích thích.

- Hành vi tác phong: Có thể lao đông giản đơn, thường lao đông có tính máy móc định hình, không thể thay đổi theo hoàn cảnh mới.

@CPTTT mức độ nhẹ

* Tư duy: có thể hình thành ngôn ngữ viết, có khả năng tính toán học tập nhưng kém hơn so với bạn cùng tuổi. Có thể học hết cấp 1.

* Cảm xúc: cảm xúc cấp cao có phát triển, thiếu tự lập, bám vào bố mẹ dù đã lớn, không đủ năng lực để giải quyết những mối xung đôt tình cảm trong nôi tâm.

* Hành vi tác phong: có thể làm tốt những nghề không phức tạp và thích nghi được với môi trường xã hôi song kém hiệu quả so với người khác.

Chân đoan phân biệt

* Rối loạn trí tuệ ở những bệnh thần kinh, rối loạn giác quan…

* Bệnh lý về tâm thần như tự kỷ, tâm thần phân liệt…

* Giả chậm phát triển tâm thần vừa và nhẹ do thiếu hụt các kích thích của môi trường văn hóa xã hôi như bị bỏ rơi, thiếu sự săn sóc, thiếu hụt tình cảm nhất là những năm đầu

điều tri và dự phòng

* Điều trị dựa trên đanh gia nhu cầu xã hôi, giao dục, tâm thần, va môi trường.

* CPPTT có liên quan với môt loạt cac rối loạn tâm thần kết hợp thường đòi hỏi điều trị chuyên biệt, va hỗ trợ tâm lý xã hôi.

* Giải quyết cac điều kiện co thể dẫn đến chậm phát triển tâm thần bao gồm dự phòng cấp 1, cấp 2 va cấp 3

* Dự phòng cấp 1: để loại bỏ hoặc lam giảm cac điều kiện dẫn đến sự phát triển của cac rối loạn liên quan đến chậm phát triển tâm thần.

- Giáo dục để tăng kiến thức chung va nhận biết của cac chuyên gia y tế và công đồng về CPTTT nhằm cung cấp tối ưu chăm soc sức khỏe ba mẹ trẻ em.

- Loại bỏ cac rối loạn được biết đến liên quan đến tổn thương hệ thần kinh trung ương.

- Tư vấn gia đinh va di truyền sẽ giúp giảm tỉ lệ mắc CPTTT trong môt gia đinh co tiền sử môt rối loạn di truyền liên quan đến CPTTT

* Dự phòng cấp hai và cấp ba

- Khi môt chứng rối loạn liên quan đến CPTT đã được xac định, rối loạn cần được điều trị để rút ngắn qua trinh bệnh (phòng ngừa cấp hai) va để giảm đến mức thấp nhất cac di chứng hoặc hậu quả, tan tật (phòng ngừa cấp ba).

- Rối loạn di truyền về trao đổi chất va rối loạn nôi tiết như PKU và suy giap, co thể được điều trị hiệu quả trong giai đoạn đầu bằng cach kiểm soat chế đô ăn uống hoặc liệu pháp hormon thay thế.

- Điều trị RLCXHV nếu co

- Khả năng hạn chế của trẻ về nhận thức va xã hôi đòi hỏi cac phương thức điều trị thay đổi dựa vao mức đô tri tuệ của trẻ

- Giao dục cho trẻ em

- Ap dụng chương trinh toan diện la đao tạo kỹ năng thich nghi, kỹ năng xã hôi, va nghề nghiệp.

- Điều trị nhom thường la môt chương trinh thich hợp, ma trẻ em CPTTT co thể học va thực hanh tinh huống thực tế giả định va nhận được phản hồi hỗ trợ.

* Liệu pháp hành vi

- hinh thanh va tăng cường cac hanh vi xã hôi để kiểm soat, giảm thiểu cac hanh vi gây hấn va pha hoại.

- Củng cố tich cực cac hanh vi mong muốn va hinh phạt nhẹ nhang (vi dụ, mất đặc quyền) cho hanh vi phản khang la rất hữu ích.

* Giao dục gia đình

- Cach thức để nâng cao năng lực va lòng tự trọng trong khi vẫn duy tri kỳ vọng thực tế cho bệnh nhân

- Chuẩn bị để cung cấp cho cac phụ huynh tất cả cac thông tin y tế cơ bản va cập nhật liên quan đến nguyên nhân, điều trị, va cac linh vực thich hợp khac (vi dụ, đao tạo đặc biệt va điều trị cac khuyết tật giac quan)

* Can thiệp xã hội

- Vấn đề thường gặp nhất của những người CPTTT là môt cảm giac bị cô lập xã hôi va suy giảm kỹ năng xã hôi

- Nâng cao số lượng va chất lượng của năng lực xã hôi la môt phần quan trọng trong việc chăm sóc.

- Cung cấp môt diễn đan để phát triển thể dục thể chất, Thế vận hôi cho người khuyết tật cũng tăng cường tương tac xã hôi, tinh bạn, va (hy vọng) lòng tự trọng noi chung

* Dược ly:

Điều trị triệu chứng hanh vi va tâm lý ở bệnh CPTTT cũng tương tự như đối với những bệnh nhân không CPTTT