Các dụng cụ phục hồi chức năng

Các dụng cụ phục hồi chức năng

PGSTS. Vũ Thị Bích Hạnh

Mục tiêu:

Sau khi học bài này, học viên có khả năng:

1. Trình bày khái niệm về các loại dụng cụ PHCN và cho ví dụ về mỗi loại.

2. Kể tên, cách đo, sử dụng và chỉ định các dụng cụ trợ giúp di chuyển

3. Trình bày các khái niệm về dụng cụ chỉnh hình. Cho ví dụ mỗi loại.

4. Trình bày về dụng cụ tập tăng cường chức năng. Kể tên các loại dụng cụ đó.

1. Đại cương: dụng cụ là một bộ phận rất quan trọng của các kỹ thuật PHCN, nó giúp người tàn tật khắc phục được những vấn đề giảm khả năng và ngăn ngừa các biến dạng do sai tư thế. Đặc biệt ở các tuyến cơ sở, dụng cụ giúp những người có khó khăn vận động hội nhập xã hội.

Các dụng cụ phục hồi chức năng được chia thành 4 nhóm sau:

2.1. Các dụng cụ trợ giúp:

Là những dụng cụ giúp tăng cường hoặc cải thiện những chức năng bị giảm sau khi bị bệnh hoặc tai nạn. Nó bao gồm dụng cụ trợ giúp di chuyển và dụng cụ trợ giúp sinh hoạt.

* Dụng cụ trợ giúp di chuyển:

+ Các loại: gồm xe lăn, thanh song song, khung đi, nạng nách và nạng khuỷu, gậy và các loại nẹp.

+ Cách đo và chế tạo: chiều cao của các dụng cụ này tuỳ thuộc vào chiều cao của bệnh nhân.

Để BN đứng thẳng:

Chiều cao của nạng nách: là chiều cao từ đất tới đỉnh hố nách, lùi xuống hai khoát ngón tay để khi sử dụng, nạng không đè vào đám rối thần kinh nách, gây liệt tay.

Chiều cao từ đất tới tay cầm của nạng nách, nạng khuỷu: là chiều cao từ đất tới cổ tay của người bệnh, bằng chiều cao của gậy.

Chiều cao của nạng khuỷu: từ đất tới ngay dưới khuỷu tay BN.

Chiều cao của gậy: là chiều cao từ đất tới cổ tay người bệnh.

Chiều cao của thanh song song và khung đi tuỳ theo khả năng mang trọng lượng cơ thể của hai chân mà đo sát tới gần nách hoặc ngang thắt lưng người bệnh.

Người ta sử dụng các vật liệu đơn giản như: tre, gỗ, song, mây để chế tạo các dụng cụ trên. Chúng vừa chắc chắn, vừa bền và rẻ, lại dễ kiếm ở nông thôn Việt nam. Khi chế tạo dụng cụ bao giờ cũng đặt yêu cầu an toàn sử dụng lên hàng đầu. Đương nhiên dụng cụ vừa chắc chắn, an toàn vừa nhẹ và đẹp là những dụng cụ được chế tạo bằng những chất liệu đặc biệt như nhôm, nhựa ở các trung tâm chỉnh hình.

ở những vị trí tỳ đè như: hố nách, khuỷu tay, tay cầm của dụng cụ, cần đệm các vật liệu mềm như mút, gạc, bông để tránh trầy xước cho người bệnh. Chân của nạng và gậy cần được bịt bằng cao su để chống trơn, trượt.

+ Cách sử dụng:

Đối với thanh song song và nạng, có 3 cách di chuyển:

Cách đi hai điểm

(đi kiểu đu đưa-hoặc con lắc)

Thời điểm 1: Hai nạng lên trước

Thời điểm 2: Hai chân cùng văng lên và tiếp đất cùng lúc.

áp dụng khi hai chân đều yếu, nẹp qua háng và dồn trọng lượng chủ yếu lên hai nạng.

 

Có kiểu đi hai điểm khác:

 

Kiểu đi này thường áp dụng cho BN bị liệt hai chi dưới ngang mức D9-D10. BN sẽ cần thêm một đôi nẹp dưới ụ ngồi để giữ khớp gối ở tư thế duỗi. Tuy nhiên do đi khó, chóng mệt, nên hiện nay người ta thường hướng dẫn BN đi theo kiểu 3 điểm hoặc 4 điểm.

Kiểu đi 2 điểm hiện nay: nạng và chân đối diện cùng lúc đưa lên, sau đó luân phiên đổi nạng và chân bên kia. Kiểu đi 2 điểm luân phiên nạng-chân đối diện này dùng cho BN bị yếu nhẹ cả hai chân, hoặc giảm khả năng chịu trọng lượng ở cả hai chân.

Đi kiểu ba điểm

Thời điểm 1: hai nạng

Thời điểm 2: một chân đưa lên (chân yếu)

Thời điểm 3: chân kia lên theo

áp dụng khi có một chân yếu hơn hoặc cần chịu trọng lượng ít hơn.

 

Đi kiểu bốn điểm

Thời điểm 1: nạng bên trái

Thời điểm 2: chân bên phải

Thời điểm 3: nạng bên phải

Thời điểm 4: chân bên trái

áp dụng khi trọng lượng có thể dồn tương đối đồng đều lên hai chân.

 

+ Chỉ định:

Tuỳ theo kết quả lượng giá chức năng (di chuyển) mà thầy thuốc PHCN chỉ định cho người bệnh phải sử dụng dụng cụ gì. Nguyên tắc là dụng cụ phải cải thiện được khả năng di chuyển cho BN, và loại dụng cụ đơn giản nhất có thể.

- Xe lăn: cho BN không thể đứng dồn trọng lượng lên hai chân do đau hoặc do yếu cơ, hoặc do các nguyên nhân khác.

- Thanh song song: cho BN bắt đầu tập đứng và đi.

- Khung đi: cho BN tập đi với khoảng cách xa hơn, ít phụ thuộc vào thanh song song.

- Nạng nách và nạng khuỷu: khi BN đã tập đi và di chuyển được một khoảng cách tương đối xa, không phụ thuộc vào thanh song song.( ví dụ: sau chấn thương chi dưới, liệt không hoàn toàn hai chi dưới do chấn thương tuỷ sống..)

- Gậy: khi muốn trọng lượng dồn ít hơn lên hai chân, hoặc để BN đi cho an toàn hơn, trong khi họ có thể tự đi bằng hai chân (ví dụ: trong thoái hoá khớp gối, háng, liệt nửa người đã hồi phục)

- Nẹp cổ chân: cho BN bị bàn chân rủ do liệt nhóm cơ nâng bàn chân...

- Nẹp trên gối: dùng phối hợp với nạng cho BN tập đi nhưng các cơ qua khớp gối yếu

- Nẹp qua hông: dành cho BN tập di chuyển nhưng các cơ duỗi hông yếu, khiến BN không giữ thân đứng thẳng được. Dùng phối hợp với nạng.

* Dụng cụ trợ giúp sinh hoạt

Những ví dụ về loại dụng cụ này là các loại tay cầm bằng gỗ, bằng vải. BN có khó khăn khi cầm nắm các vật nhỏ như: cán thìa, bút hoặc lược. Đầu tay cầm có lỗ để cắm các đồ vật đó. Nhờ các tay cầm, BN bị liệt tuỷ cổ (C6-C7) BN cụt do phong hoặc co rút bàn tay ... có thể sinh hoạt độc lập hơn.

 

2.2. Các dụng cụ chỉnh hình

Dụng cụ chỉnh hình là những dụng cụ dùng để ngăn ngừa hoặc điều trị các biến dạng khớp, hoặc lệch trục chi thể do các nguyên nhân khác nhau. Những dụng cụ này BN phải đeo càng nhiều thời gian càng tốt, nhất là khi không vận động, tập luyện nhằm chỉnh trục chi thể.

Các bệnh lý có khả năng gây biến dạng cột sống như: gù vẹo, gãy cung tiếp các đốt sống, lao cột sống... được chỉ định áo nẹp cột sống. Chúng có thể được làm bằng nhựa hoặc bằng nẹp kim loại. áo nhựa được đúc theo khuôn người BN, có những điểm tỳ giữ cho cột sống khỏi biến dạng nặng hơn.

Các bệnh khớp gây biến dạng (VKDT), chấn thương khớp hoặc mô mềm (gân cơ, dây chằng) gây đau, hoặc các bệnh lý gây co rút cơ, được chỉ định các loại máng, nẹp đỡ. Một ví dụ: nẹp cổ tay cho BN liệt nửa người giai đoạn co cứng để chống biến dạng gập cổ tay. Hoặc bàn chân thuổng do co cứng cơ tam đầu cẳng chân cần có nẹp cổ chân để giữ khớp cổ chân ở tư thế 0 độ...

2.3. Dụng cụ thay thế

Là những dụng cụ dùng để thay thế một bộ phận cơ thể đã mất với mục đích thẩm mỹ hoặc chức năng. Trong PHCN, thường sử dụng chân giả hoặc tay giả. Ngày nay, với sự phát triển của công nghệ, trên thế giới đã có những loại chân tay giả với những bộ phận cảm nhận kích thích vị thế và áp lực. Nhờ đó, có những tay giả có thể có hoạt động chức năng: cầm nắm. Nhưng ở nước ta, nó mới chỉ đáp ứng như cầu thẩm mỹ của người bệnh.

 

Hiện nay ở nước ta đã chế tạo được những chân giả bằng nhựa phức tạp, có trên một khớp, cho phép BN đi chuyển dễ dàng và tiện lợi. Tuy nhiên, những trường hợp có mỏm cụt dưới gối, có thể chế tạo chân giả dưới gối bằng gỗ hoặc bằng tre. Tác dụng của nó cũng không kém chân giả bằng nhựa mà giá thành lại thấp, phù hợp với sinh hoạt ở nông thôn

+ Cách chế tạo chân giả dưới gối: Đo một đoạn gỗ (hoặc một ống tre to) dài hơn khoảng cách từ đất tới mỏm cụt BN 8- 10cm. Phần trên, đục lòng máng vừa với mỏm cụt. Phần dưới đẽo nhỏ cho nhẹ bớt. (Nên chọn loại gỗ nhẹ).

Hai bên cạnh máng bắt vít hai đai thép hoặc da. Hai đai da hoặc vải được bắt chặt vào đó (một trên gối, một dưới gối BN). Lòng máng được đệm bằng mút hoặc bông, gạc để khỏi trầy xước mỏm cụt. Đế chân giả được đóng đệm cao su.

 

+ Tập mạnh cơ của mỏm cụt: Trước khi tập đi với chân giả, mỏm cụt cần được tập mạnh cơ để có thể hoạt động và mang được chân giả. Các bài tập theo TVĐ chủ động và tập có kháng trở cho các cơ của mỏm cụt.

+ Tập đi với chân giả:

Chân giả được buộc chắc chắn vào mỏm cụt và để BN tập đi với chân giả. Tăng dần khoảng cách đi, độ phức tạp của địa hình.

2.4. Dụng cụ tập tăng cường chức năng

Là những dụng cụ tập nhằm tăng cường sức mạnh cơ, duy trì TVĐ khớp hoặc nhằm đạt các mục tiêu khác như: thăng bằng, mềm dẻo, điều hoà sức khoẻ...

+ Dụng cụ nhằm tăng sức mạnh cơ: các loại tạ, lò xo, bao cát, bàn tập khớp gối có tạ, chuỳ, giàn tạ..

+ Dụng cụ để duy trì TVĐ khớp: gậy, ròng rọc

+ Tập thăng bằng: thanh gỗ, ghế dài, cầu

+ Tập điều hoà sức khoẻ: xe đạp, bàn chạy..

+ Tăng cường sự mềm dẻo của cơ thể: giường tập, thảm tập, thang tường..

Kết luận: Dụng cụ PHCN là một bộ phận không thể thiếu của PHCN, nó có tác dụng cải thiện chức năng một cách to lớn và hiệu quả, nếu thầy thuốc biết chỉ định hợp lý và hợp lúc, phù hợp với từng BN